تکنیک‌های همفکری دانش آموزان

تکنیک دلفی Delphi technique

این تکنیک نوعی همفکری است که دانش آموزان یک کلاس ایده های خود را به طور مجزا روی کاغذ نوشته، سپس آنها را با سایر بچه‌ها مبادله می کنند تا فرصتی به هر یک از آنها داده شود، مبنی بر اینکه ایده ها و نظریات همکلاسی های خود را شنیده و آن را تکمیل کنند. هدف اساسی این تکنیک خلاقیت، ایجاد زمینه برای تولید انبوه ایده های نو و بکر است. ضمن اینکه بچه ها یاد می گیرند الف: به نظریات دوستانشان توجه کنند ب: نظرات خود را تکمیل کنند ج: نظریاتشان به سمت بهبود و تکامل پیش رود. در مدارسی که از این سبک خلاق استفاده می شود؛ بچه‌ها فرصت تکامل ذهنی، ایده پردازی و گسترش تفکر ذهنی را پیدا می کنند (کوثری، ۱۳۹۰).
 

فرآیند کلی روش

 الف: موضوع توسط معلم روی تخته نوشته می شود. ب: هر یک از بچه ها باید ظرف مدت ۲۰ دقیقه نظریه های خود را در مورد مسئله مورد نظر روی کاغذ بنویسند. ج: بعد از پایان مرحله اول، هر فرد باید کاغذ خود را به سایر دوستانش بدهد و از آنها کاغذشان را تحویل بگیرد. این تبادل ورقه ها بهتر است با لبخند و دست دادن به یکدیگر همراه باشد تا صمیمیت در سطح کلاس افزایش یابد. د: در این مرحله هر دانش آموز باید نظریات دوستانش را به دور از هر گونه بغض، کینه یا حسادتی تکمیل کند و بعد مجددا ورقه ها به صاحبان آن بر می گردد تا هر فرد با نظریات سایر دوستانش که بر مبنای نظر خود شکل گرفته، آشنا شوند. نکته مهم در اجرای این تکنیک این است که در این روش نیز مثل تکنیک طوفان فکری، انتقاد ممنوع است. تمامی نظریات حتی غیرمرتبط پذیرفته است. و: در پایان بعد از چند بار مبادله دیدگاهها، نظریات روی تخته نوشته میشود. ی: با همراهی و مشورت معلم و دانش آموزان دیدگاهها ترکیب، تلفیق و راه حل ها ارائه میشود.
 

تکنیک ناپلئون Napoleon technique

این تکنیک یکی از جذاب ترین و پرشور و حال ترین تکنیک‌هایی است که می تواند در کلاس درس، انقلابی ایجاد کند. در این روش قبل از آغاز درس و حتی از یک یا دو هفته قبل به بچه ها گفته میشود که زندگی یکی از مشاهیر و شخصیتهای ماندگار تاریخ را بخوانند یا خود معلم به آنها اطلاعات لازم را میدهد، سپس سعی می کنیم با طرح مسائل مختلف از بچه ها بخواهیم خود را جای اشخاص معروف در نظر بگیرند و از زاویه دید آنها سعی در حل مسائل کنند. حتی میتوان این همذات پنداری را در مورد شخصیت های سیاسی و مدیران مشهوری انجام داد که در حال حاضر بر مسند کار هستند. مثلا می توان به بچه ها گفت خود را به جای شهردار تهران بگذارند و مسئله جمع آوری برف از سطح شهر و خیابانها را در فصل زمستان بررسی کنند (حسینی، ۱۳۸۸).
 

تکنیک شکوفهی نیلوفر آبی Lotus blossom technique

این تکنیک یک متد و الگوی صددرصد ژاپنی است. گفته میشود که در راه رسیدن به توسعه در ژاپن از این تکنیک بسیار استفاده شده است؛ متدی که الهام گرفته از شکوفهی نیلوفر آبی است. این الگوی خلاق را پاسو آماتسومورا پایه گذاری کرده است. او با نگاه به نیلوفر آبی متوجه شد که گلبرگهای آن به دور یک هسته مرکزی خوشه زده و گسترش می یابند. بر همین مبنا شبکه هایی را در کنار هم تبیین کرد که براساس توجه به یک مسئله و ارائه ایده های نو (از کلی به جزئی) شکل می گیرد. برای فهم بهتر این تکنیک بهتر است به شکل زیر توجه کنیم (کیا، ۱۳۸۵: ۸۸).
 

تکنیک درهم شکستن مفروضات Assumption smashing technique

همانطور که بارها اشاره شد یکی از موانع جدی بر سر راه رشد خلاقیت در هر جامعه یا فرهنگی، این است که افراد در بسیاری از مواقع تصمیم گیری هایشان براساس دستاوردها و یافته های قبلی است که الزاما پایه یا زمینه محکم و استواری ندارد. به عبارت دیگر همیشه برخی از تعصبات، غرض ورزی ها و تفکرات نابارور، مانع تفکر سالم و ژرف در مسیرهای متفاوت میشود. به عنوان مثال در فرهنگ مردم ایران گفته میشود که خوردن همزمان ماهی با ماست مناسب نیست. در این مورد بسیاری از مردم نیز بدون تحقیق و بررسی این موضوع را در رژیم های غذایی خود رعایت می کنند و یا گفته میشود عسل به همراه خربزه چون ضد هم هستند اصلا نباید خورده شود. اینها مفروضات قبلی هستند که مانع تفکر و اندیشه سالم در این موارد می شود. برخی از این مفروضات ریشه در ادبیات، فولکورها، ضرب المثل ها و دارد. مثلا گفته میشود «دیوار موش داره، موش هم گوش داره.» طبق این ضرب المثل هر حرفی هر جا زده شود، بالاخره فاش می شود. این ضرب المثل ریشه در فرهنگ ترس و عدم اعتماد به دیگران در ایران دارد. در حالی که قطعا همه دیوارها گوش نخواهد داشت. در این تکنیک تلاش می شود که مفروضات قبلی کودکان را بر هم ریخته و از آنها خواسته شود، تفکر و تأمل در راههای دیگر را نیز امتحان کنند. در واقع هدف کلاس خلاق تغییر فرضهای سنتی ذهنی و احیای ذهن فراگیران در راستای ایده ها و نظریات نوین است. کودکان اگر از همان دوران کودکی یاد بگیرند که مفروضات ذهنی اشان را تغییر دهنده به تدریج دچار سنگ فکری نشوند، می توان به اندازه تک تک آنها آدم های خوشبخت و موفق در جامعه داشت (کیا، ۱۳۸۵).تکنیک اسکمپر یکی از تکنیکهایی که دارای کاربردی وسیع و چند بعدی ست، تکنیک اسکمپر است. این تکنیک می تواند فرد را در مواجهه با پدیده های مختلف به تصویرسازی، تفکر و تعابیر متعدد و متنوع رهنمون سازد. در دنیای جدید با این همه تحول و پیشرفت، بی خبری هرگز خوب نخواهد بود. بیخبری مثل این است که یک فرد سرش را در برف کند و اصلا نفهمد که در دنیای اطرافش چه می گذرد. ما باید از همه چیز با خبر شویم، تا بهتر و مطمئن تر زندگی کنیم. تصور کنید فردی می خواهد گوشی موبایل بخرد. اگر این فرد بدون مطالعه به اولین فروشگاه وارد شود و اولین گوشی پیشنهادی را بخرد احتمالا ضرر خواهد کرد. امروز هر فردی برای خرید می تواند با مراجعه به اینترنت در انتخاب بهتر تلاش کند. بی خبری عامل مرگ ذهنی است، چون فرد بی خبر نمی تواند دید مناسب و خوبی از مسائل دنیای اطرافش داشته باشد. فرد بی خبر مثل راننده ای است که با چشم بسته در یک جاده پر پیچ و خم رانندگی می کند. فرد چشم بسته هرگز به مقصد نخواهد رسید.
 

تکنیک اسکمپر Scamper technique

 یکی از تکنیکهایی که دارای کاربردی وسیع و چند بعدی ست، تکنیک اسکمپر است. این تکنیک می تواند فرد را در مواجهه با پدیده‌های مختلف به تصویرسازی، تفکر و تعابیر متعدد و متنوع رهنمون سازد. اسکمپر کاربرد زیادی در رشد اندیشه خود معلمها دارد و حتی اگر در کلاس هم به عنوان یک روش، تدریس نشود، صرفا معلمها با یادگیری و تمرین زیاد آن می توانند از حد و مرزهای معمول و مرسوم عبور کرده و یک معلم خوب برای کلاس نوابغ باشند. اسکمپر بر اساس حروفی که در کلمه Scamper به کار رفته، تکنیکی را شامل شده که هر یک از حروف به نوعی راهبرد و استراتژی حرکت محقق را تعیین می کند. در زیر به توضیح هر یک از این حروف و کاربرد آنها می پردازیم.
 
منبع: جامعه‌شناسی نخبه‌پروری، مهرداد ناظری، چاپ دوم، نشر علم، تهران 1396